Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Thủ tướng Campuchia Hun Sen R) nâng ly chúc mừng ở Phnom Penh. Ảnh: AFP / Tang Chhin Sothy
Câu chuyện xung quanh chuyến viếng thăm của Thứ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Wendy Sherman tới Phnom Penh vào tuần trước cho thấy Washington có khả năng thiết lập lại quan hệ với Campuchia.
Thậm chí, một bài báo gần đây từ hãng thông tấn nhà nước của Campuchia, mà Thủ tướng Hun Sen đã chia sẻ trực tuyến trên mạng, đã bày tỏ sự cường điệu về mối quan hệ đó bằng cách nói rằng đã đến lúc “Mỹ và Campuchia, trong bóng tối của Trung Quốc, thiết lập lại quan hệ”.
Sherman, viên chức cấp cao nhất của Mỹ đến thăm Campuchia trong nhiều năm, vừa qua đã đến Phnom Penh trong chuyến công du nhanh khắp châu Á. Bà đã tổ chức một cuộc gặp trực tiếp với Hun Sen, tại đó bà được cho là đã kêu gọi Campuchia duy trì một “chính sách đối ngoại độc lập và cân bằng”.
Không được tiết lộ là cách chính quyền Biden tính toán có thể thành công khi chính quyền Donald Trump trước đó đã cố gắng tương tự nhưng không có kết quả trong bối cảnh ảnh hưởng của Trung Quốc gia tăng ở quốc gia Đông Nam Á này. Cũng không rõ Washington định nghĩa “độc lập và cân bằng” như thế nào, mặc dù có những lĩnh vực rõ ràng mà Mỹ cảm thấy chính sách hiện hành của Campuchia nghiêng về phía Trung Quốc.
Vấn đề chính gây tranh cãi xung quanh những cáo buộc được báo cáo trên phương tiện truyền thông và bị các quan chức phủ nhận, rằng Campuchia sẽ cho phép quân đội Trung Quốc đóng quân tại Căn cứ Hải quân Ream của nước này nằm trên Vịnh Thái Lan.
Ở Washington ít người biết rằng Trung Quốc gần đây đã được phép phát triển một số cơ sở tại căn cứ này chỉ vài tháng sau khi các cơ sở do Mỹ tài trợ bị phá bỏ.
Bằng cách cho phép Bắc Kinh kiểm soát nhiều hơn căn cứ hải quân có vị trí chiến lược, có thể tạo cho Trung Quốc một sườn phía nam mới trên Biển Đông đang tranh chấp, Mỹ cho rằng Phnom Penh đang ở mức nguy hiểm gần với việc áp dụng chính sách ngoại giao thân Trung Quốc.
Mặt khác, Campuchia lập luận rằng chính phủ có chủ quyền và quyền độc lập trong việc quyết định những gì xảy ra trên đất của mình, kể cả tại các căn cứ quân sự của mình.
Trong một cuộc phỏng vấn với tờ báo Phnom Penh Post tiếng Anh trước chuyến thăm của Sherman, Bộ trưởng Quốc phòng Tea Banh tuyên bố: “Chính Campuchia sẽ sử dụng căn cứ hải quân này và Campuchia là người phát triển vùng đất này”.
Phát biểu tại Hội nghị quốc tế về tương lai châu Á mới đây, Hun Sen nhắc lại quan điểm của chính phủ Campuchia: “Thành thật mà nói, nếu không phải là Trung Quốc thì tôi có thể dựa vào ai khác? Hãy nói sự thật. "
Rắc rối lớn trong quan hệ Mỹ-Campuchia đã lộ ra vào đầu năm 2017 khi Campuchia đơn phương đình chỉ các cuộc tập trận chung với Mỹ và thay thế bằng các cuộc tập trận thường niên với lực lượng Trung Quốc.
Cuối năm đó, chính phủ Campuchia đã loại bỏ một tổ chức dân chủ do Bộ Ngoại giao Mỹ tài trợ và đóng cửa một tờ báo thuộc sở hữu của Mỹ.
Sau đó, vào tháng 11 năm 2017, chính phủ buộc phải giải tán đảng đối lập duy nhất còn tồn tại của đất nước, Đảng Cứu nguy Quốc gia Campuchia (CNRP) với cáo buộc giả mạo rằng họ đang âm mưu một cuộc đảo chính do Mỹ hậu thuẫn.
Đảng Nhân dân Campuchia (CPP), cầm quyền từ năm 1979, đã giành được tất cả 125 ghế quốc hội tại cuộc tổng tuyển cử năm 2018, mà Nhà Trắng mô tả là không công bằng.
Washington có lẽ đã dung thứ cho việc Campuchia trở thành một nhà nước độc đảng trên thực tế - nước này đã quen với sự cai trị chịu ảnh hưởng của quân đội Thái Lan và sự kiểm soát của cộng sản Việt Nam - nếu chủ nghĩa chuyên chế gia tăng ở Phnom Penh không trùng với sự chùn bước đối với Bắc Kinh.
Sự phụ thuộc của Campuchia vào Trung Quốc rất phức tạp, từ đầu tư lớn vào bên trong cho đến việc Bắc Kinh đào tạo các nhà báo và quan chức Campuchia về quyền lực mềm. Trung Quốc cũng đã trở thành nhà đầu tư lớn nhất tại Campuchia, với 43% trong tổng số 3,6 tỷ USD vốn FDI nhận được vào năm 2019 đến từ Bắc Kinh.
Hiệp định Thương mại Tự do Trung Quốc-Campuchia, có hiệu lực vào năm ngoái, nhằm mục đích tăng thương mại song phương hàng năm lên 10 tỷ đô la Mỹ vào năm 2023. Quan trọng không kém, Bắc Kinh đã trở thành người bảo vệ chính trị lớn cho chế độ của Hun Sen trên trường quốc tế.
Trong cuộc chiến giằng co ở Campuchia, Washington đã đơn giản hóa vấn đề bằng cách tập trung chủ yếu vào việc liệu quân đội Trung Quốc có được phép đóng quân trên đất Campuchia hay không.
Vào cuối năm 2018, phó tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Mike Pence đã viết một lá thư riêng cho Hun Sen về vấn đề này, vào thời điểm đó, dự án phát triển du lịch "do Trung Quốc xây dựng" ở tỉnh Koh Kong được đề xuất.
Vào năm 2019, các cáo buộc chuyển sang việc quân đội Trung Quốc có thể được phép tiếp cận Căn cứ Hải quân Ream ở tỉnh Sihanoukville, một cáo buộc mà chính phủ Campuchia đã nhiều lần bác bỏ.
Tuy nhiên, nếu đúng, nó sẽ thay đổi căn bản tính toán an ninh ở Biển Đông, nơi Trung Quốc đang bị ràng buộc trong các tranh chấp với Việt Nam, Malaysia, Indonesia và Philippines. Việc tiếp cận Căn cứ Hải quân Ream sẽ đưa các lực lượng Trung Quốc đến gần lãnh thổ tranh chấp với Malaysia và Indonesia, đồng thời bao vây Việt Nam từ phía nam.
Mặc dù Phnom Penh đã giả vờ không biết lý do tại sao Washington lại “bị ám ảnh” về vấn đề này, nhưng sự phủ nhận theo quy ước chỉ càng đổ thêm dầu vào lửa ngoại giao. Năm ngoái, chính quyền Campuchia đã tiến hành phá bỏ hai cơ sở do Mỹ tài trợ tại căn cứ hải quân với danh nghĩa cải tạo mặc dù các công trình này còn tương đối mới.
Đầu năm nay, có thông tin tiết lộ rằng các cơ sở mới do Trung Quốc tài trợ đang được xây dựng tại cùng một địa điểm, với tốc độ xây dựng đang diễn ra với tốc độ chóng mặt, theo báo cáo của Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI), một bộ phận của Mỹ- có trụ sở tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
AMTI đưa tin: “Tốc độ xây dựng chóng mặt ở Ream, sự thiếu minh bạch và những lời giải thích thay đổi từ các viên chức Campuchia tiếp tục làm dấy lên nghi ngờ rằng những nâng cấp ở đó nhằm mang lại lợi ích cho Trung Quốc cũng như Campuchia”.
Ngược lại bối cảnh đó, Sherman đã đến Phnom Penh, nơi bà hội đàm với các nhà hoạt động xã hội dân sự Campuchia cũng như với Kem Sokha, thủ lĩnh bị giam giữ của CNRP, người bị buộc tội phản quốc vào năm 2017.
Sherman cũng đã gặp Hun Sen trong cuộc trao đổi mà bà coi là một cuộc trao đổi “thẳng thắn”.
Về mặt đó, Sherman chủ yếu tiếp tục với chương trình nghị sự hai chiều của chính quyền Trump trước đó, tìm kiếm chính phủ Campuchia để mở không gian cho phe đối lập chính trị và đóng cửa không gian địa chính trị cho các lợi ích của Trung Quốc.
Chuyến thăm của Sherman có thể cho thấy chính quyền Biden sẵn sàng tham gia với chính phủ của Hun Sen trên cơ sở cá nhân hơn.
Tuy nhiên, chính quyền trước đó đã chuyển từ đối đầu sang đối thoại với Phnom Penh khi W. Patrick Murphy, người trước đây từng là Phó trợ lý chính Bộ trưởng Ngoại giao Văn phòng các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương, được bổ nhiệm làm đại sứ mới của Mỹ tại Campuchia vào giữa năm 2019 .
Sự tham gia đó có thể góp phần vào việc Phnom Penh quyết định hủy bỏ các cuộc tập trận quân sự chung “Rồng vàng” năm nay, ban đầu dự kiến kéo dài hơn hai tuần vào tháng 3, do thiệt hại do Covid-19 gây ra và trận lụt lớn năm ngoái.
Một mặt, Phnom Penh có thể tin rằng vấn đề Căn cứ Hải quân Ream mang lại đòn bẩy cho Washington. Mặt khác, nó đã chống lại Phnom Penh vào một góc khi Hun Sen đã khẳng định chủ quyền của Campuchia và lập trường khu vực về vấn đề này.
Năm ngoái, cựu quan chức ngoại giao Singapore Bilahari Kausikan gợi ý rằng Campuchia và Lào nên bị loại khỏi Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vì họ nhận thức được sự phụ thuộc vào Trung Quốc.
Tuy nhiên, nếu Phnom Penh bất ngờ tuyên bố rằng sẽ không lấy tiền của Trung Quốc để phát triển căn cứ hải quân và người Mỹ sẽ được phép tự do kiểm tra khu vực này, thì tuyên bố này sẽ hầu như không có tác động đến sự phụ thuộc về kinh tế và chính trị lâu dài của Campuchia vào Trung Quốc.
Một số người tin rằng sự can dự của Mỹ với Campuchia nên tập trung nhiều hơn vào kinh tế, do đó làm suy yếu sự phụ thuộc vào thương mại và đầu tư của Campuchia vào Trung Quốc.
Một báo cáo của cơ quan truyền thông nhà nước của Campuchia Agence Kampuchea Presse vào tối thứ Ba, không đề cập đến các vấn đề gây tranh cãi hơn được nói đến trong chuyến thăm của Sherman, lưu ý rằng bà đã thảo luận về đầu tư bổ sung cũng như đàm phán lại khoản nợ lịch sử của Campuchia với Mỹ.
Khoản nợ 600 triệu đô la Mỹ, gánh chịu bởi chế độ đảo chính Lon Nol do Mỹ hậu thuẫn trong những năm 1970, là một vấn đề gây tranh cãi lâu năm đối với chính phủ của Hun Sen. Trợ lý riêng của Hun Sen, Eang Sophalleth, cho biết vào tối thứ Ba rằng thủ tướng muốn Hoa Kỳ chuyển 70% khoản nợ thành hỗ trợ phát triển mới cho Campuchia.
Washington đã không nói công khai về vấn đề nợ kể từ chuyến thăm của Sherman, nhưng chính quyền Trump trước đây đã bác bỏ những lời kêu gọi tương tự về việc xóa nợ.
Đối với những người khác, Biden nên ưu tiên cố gắng khôi phục nền dân chủ ở Campuchia. Thật vậy, có những lo ngại rằng Washington đã không hành động đủ để trừng phạt sự phản kháng dân chủ của Hun Sen.
Đáng chú ý, Washington đã không thể cùng Liên minh châu Âu áp đặt các biện pháp trừng phạt thương mại do lo ngại các hành động trừng phạt như vậy sẽ chỉ đẩy Phnom Penh xích lại gần Bắc Kinh.
Nếu chính quyền Biden nghiêm túc về việc thiết lập lại song phương, thì điều đó sẽ đòi hỏi ngoại giao sắc thái và thường im lặng. Nó cũng sẽ phải hiểu rằng không hoàn toàn vì lợi ích của chế độ Hun Sen khi tham gia vào việc thiết lập lại như vậy - ít nhất là không phải bây giờ.
Nhiều người tin rằng Hun Sen sẽ khoan hồng với Kem Sokha để đổi lấy việc ông từ bỏ chính trị hoặc gia nhập một đảng đối lập không có tính cạnh tranh. Điều này sẽ trả lại một phần dân chủ cho Campuchia trước cuộc bầu cử địa phương vào năm tới và cuộc tổng tuyển cử năm 2023.
Ngoài ra còn có một vấn đề tế nhị về sự kế vị chính trị. Hun Sen, 68 tuổi, đã thề sẽ tiếp tục nắm quyền lãnh đạo trong một thập kỷ nữa, nhưng ông có ý định chuẩn bị cho con trai cả Hun Manet, hiện là chỉ huy quân đội trên thực tế, kế vị ông.
Kể từ khi chia tay vào năm 2017, Campuchia đã tỏ ra không mấy khẩn trương trong việc cố gắng thiết lập lại quan hệ với Washington. Điều đó có thể là do Hun Sen không nghĩ rằng thời điểm là thích hợp - hoặc vì Mỹ chưa khuyến khích ông ta đủ động lực để bắt đầu tách khỏi sự lớn mạnh của Trung Quốc.
https://asiatimes.com/2021/06/chinas-hold-on-cambodia-hard-for-biden-to-break/
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét