Nhà hoạt động Joshua Wong, Nathan Law và Agnes Chow ở Hong Kong ngày 30/5 AFP
Tháng 9 năm 1982, Bà Đầm thép (Iron Lady) Margaret Thatcher, thủ tướng Anh lúc đó, tới Bắc Kinh để bàn về tương lai của Hong Kong sau 1997 khi thời hạn thuê 99 năm sắp hết.
Người đàn bà thép, được tiếp sức sau khi Anh giành chiến thắng trước Argentina trong cuộc chiến đảo Falklands (Falklands War - Argetntina gọi là Malvinas) trước đó ba tháng, hy vọng có thể giành ưu thế trước nhà lãnh đạo tối cao Đặng Tiểu Bình trong việc gia hạn quản lý Hong Kong Tuy nhiên, Đặng Tiểu Bình đã đưa ra lời cảnh báo tới Thatcher rằng "Trung Quốc có thể đưa quân tiến vào Hong Kong và lấy lại chỉ trong vòng một ngày" nếu nước Anh có ý định nào khác đối.
Khi bước ra khỏi Đại lễ đường Nhân dân Trung Quốc, bà Thatcher đã vấp ngã. Sự kiện này được một số người Trung Quốc theo chủ nghĩa dân tộc hả hê. Ngay sau đó, tờ Đại Công Báo (Ta Kung Pao) thân đại lục ở Hong Kong đã chạy dòng chữ "Bà Đầm thép đã không chịu nổi thép của ông Đặng bé nhỏ". Ông Đặng chỉ cao 1m52.
Sự hả hê của người Trung Quốc một phần xuất phát từ lịch sử "nạn nhân" (victim narrative) với Tây Phương. Có lẽ họ không quên sự kiện tuy nhỏ nhưng mang đầy tính thách thức sức mạnh Trung Hoa trước đó gần 200 năm khi sứ thần đầu tiên của nước Anh là Lord Macartney đến yết kiến vua Càn Long của nhà Thanh vào năm 1793. Với niềm tin nước Anh là đế quốc số một trên thế giới lúc đó, Macartney quyết không khấu đầu (kowtow - quỳ dập đầu trước hoàng đế Trugn Hoa) nếu người đồng cấp nhà Thanh của ông cũng làm vậy trước bức ảnh của vua Anh lúc đó là George III. Tất nhiên nhà Thanh không đồng ý.
Sau chuyến thăm của Macartney khoảng 50 năm, hai cuộc chiến tranh nha phiến (The Opium Wars) giữa Anh Quốc và nhà Thanh và phần thắng nghiêng về Anh đã làm cho mối quan hệ Trung - Anh không mấy êm đẹp, mở đầu cho thời kỳ mà sử sách Trung Quốc gọi là Trăm năm ô nhục (bách niên quốc sỉ - a century of humiliation), kéo cho đến năm 1949 khi Mao Trạch Đông thống nhất Trung Hoa đại lục.
Sau Cuộc chiến Nha phiến đầu tiên (1839-1842), nhà Thanh phải nhượng đảo Hong Kong vĩnh viễn cho Anh Quốc theo điều ước Nam Kinh, và tiếp đó Chiến tranh Nha phiến lần 2 (1856-1860) buộc nhà Thanh phải nhượng khu vực bán đảo Cửu Long (Kowloon) vĩnh viễn cho Anh Quốc theo điều ước Bắc Kinh.
Từ trái sang: Hồ Diệu Bang, Margaret Thatcher, Sir Yue-Kong Pao và Ngoại trưởng Anh Sir Geoffrey Howe họp tại London, tháng Sáu 1986
Khu vực bán đảo Cửu Long có khu Tsim Tsa Tsui, đại lộ Ngôi Sao và khu Mong Kok (Vượng Giác) mà chắc những người mê phim TVB đều biết.
Đảng Cộng Sản Việt Nam cũng được thành lập vào tháng 2/1930 ở khu vực Cửu Long Thành, trên bán đảo Cửu Long. Tới năm 1898, Anh Quốc và nhà Thanh ký điều ước Bắc Kinh thứ II cho Anh Quốc thuê khu Tân Giới (New Territories) và các đảo nhỏ 99 năm. Thời hạn thuê chấm dứt vào năm 1997. Lúc ấy, Claude MacDonald, đại diện Anh Quốc ký kết điều ước Bắc Kinh thứ II chọn mốc 99 năm bởi vì nghĩ nó cũng tương đương mãi mãi và không bao giờ phải trả lại. Ba khu vực bao gồm đảo Hong Kong, bán đảo Cửu Long và khu Tân Giới hình thành nên Hong Kong như nhiều người Việt đã biết.
Khi Margaret Thatcher tới Bắc Kinh vào năm 1982 bà chỉ mới nghĩ nhiều về gia hạn Tân Giới chứ chưa nghĩ tới về việc trao trả cả khu vực đảo Hong Kong và bán đảo Cửu Long vốn thuộc về Anh mãi mãi theo các điều ước Nam Kinh và Bắc Kinh. Tuy nhiên, Trung Quốc uôn cho rằng các hiệp ước này là bất bình đẳng và không bao giờ công nhận. Và ông Đặng không phải là con người dễ chơi và dễ khuất phục.
Margaret Thatcher và Triệu Tử Dương tại lễ thỏa thuận về trao trả Hong Kong, tháng 12/1984
Tác động của giới làm ăn
Những người đầu tiên lo lắng về tương lai Hong Kong lúc đó chính là giới kinh doanh bất động sản. Vào những năm 1970, các nhà đầu tư phát triển bất động sản Hong Kong ở khu vực Tân Giới không thể nào bán nhà giá cao khi họ không chắc là quyền sở hữu nhà có bị thay đổi bởi chính quyền Bắc Kinh sau năm 1997. Những gia tộc bất động sản giàu có như Lý Gia Thành (Li Kashing) hay Lý Triệu Cơ (Li Shau Kee) đã gây áp lực buộc thống đốc Hong Kong lúc đó là MacLehose phải nói chuyện với Bắc Kinh về tương lai Hong Kong sau 1997.
Nam tước Murray MacLehose (1971-1982) là một trong những thống đốc được dân Hong Kong yêu mến nhất. Chính MacLehose là người thành lập Ủy Ban Độc lập về chống tham nhũng của Hong Kong (ICAC) mà người mê phim Hong Kong nào cũng biết. Trước khi làm thống đốc Hong Kong thì ông MacLehose từng làm đại sứ Anh Quốc tại Việt Nam Cộng Hòa vào 1967. Khi ấy, Hong Kong có tiếng là gặp nạn tham nhũng trong chính quyền tràn lan, đặc biệt là cảnh sát. ICAC sau đó đã biến Hong Kong trở thành một trong những lãnh thổ ít tham nhũng nhất trên thế giới. Năm 1979, Murray MacLehose tới Bắc Kinh để mở ra cuộc nói chuyện chính thức về tương lai Hong Kong, và mở đường cho bà Thatcher gặp ông Đặng vào 1982.
Và sau đó mọi chuyện như chúng ta đã biết, nước Anh không thể gia hạn thuê khu vực Tân Giới mà còn trao trả cả hai khu vực còn lại. Một số học giả Hong Kong, theo tôi được biết đã đổ lỗi việc thất bại trong việc điều đình cho đoàn đàm phán của bà Thatcher mặc dù toàn dân tốt nghiệp Oxford, Cambridge, biết tiếng Trung mà chẳng hiểu gì về Trung Quốc.
Tuyên bố chung Trung-Anh vào năm 1984 đã quyết định trao trả chủ quyền cả 3 khu vực đảo Hong Kong, bán đảo Cửu Long và Tân Giới về đại lục Trung Quốc vào 1/07/1997 với nguyên tắc một quốc gia, hai chế độ (nhất quốc lưỡng chế).
Điều kiện được ghi là hệ thống tư bản và lối sống trước đó của Hong Kong sẽ không thay đổi trong khoảng thời gian 50 năm cho đến năm 2047 (ngũ thập niên bất biến, 50 years unchanged).
Hiến pháp của Hong Kong được gọi là Luật cơ bản (Basic Law).
Điều 23 của Luật Cơ bản quy định các luật về an ninh sẽ do do cơ quan lập pháp của Hong Kong quyết định.
Cơ quan lập pháp của Hong Kong (Legco) theo tiếng Quảng Đông đọc là "laap faat wui" (lập pháp hội) bị những người theo phong trào dân chủ ở Hong Kong gọi chế là "laap saap wui" (rác rưởi hội) do đa số trong tổng số 70 nghị sĩ có quan điểm thân đại lục Bắc Kinh.
Hong Kong - một tương lai bất định
Nhưng cuối cùng thì ngày 28/05/2020 Quốc hội Trung Quốc cũng tước quyền v35 an ninh của lập pháp Hong Kong sau khi giành quyền soạn thảo các đạo luật liên quan an ninh cho Hong Kong. Bắc Kinh mất kiên nhẫn với tình hình biểu tình liên tục gần đây ở kể từ tháng 6 năm ngoái khi giới trẻ xuống đường biểu tình chống luật dẫn độ. Sau khi luật an ninh có hiệu lực, những người biểu tình trẻ tuổi có thể bị bắt vì tội khủng bố, đòi ly khai hay lật đổ chính quyền thay vì chỉ vì chịu tội gây mất trật tự xã hội. Trung Quốc có thể ổn định hơn để phát triển kinh tế sau sự kiện Thiên An Môn đòi dân chủ của sinh viên năm 1989 nhưng không biết Hong Kong thì sẽ như thế nào.
BBC phát hiện các kênh thân Trung Quốc, nhắm vào Hong Kong trên mạng xã hội
Cuối cùng coi như nguyên tắc "một quốc gia hai chế độ" đã chấm dứt đối với Hong Kong, sau khi Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo viết trong thông cáo hôm 27/05 rằng HK đã mất tính tự trị như cam kết.
Năm mươi năm bất biến đã rút gọn thành hai mươi ba năm. Bản sắc Hong Kong sẽ đi về đâu? Một bản sắc được pha trộn giữa văn hóa Á Đông và các giá trị tự do cá nhân của Phương Tây. Một vùng đất nhỏ xíu chỉ hơn 1000 km2 với 7 triệu người mà hàng năm đón hơn 40 triệu du khách, trong đó nay có hơn 20 triệu từ đại lục.
Năm 1997, khi Hong Kong được trao trả về Trung Quốc thì nền kinh tế của đặc khu này chiếm gần 1/5 GDP của TQ (18%), trong khi hiện nay chỉ còn hơn 2%. Hương Cảng như tên chữ Hán của Hong Kong không còn được coi là cảng rất quan trọng đối với nền kinh tế Trung Quốc vì trong bốn hải cảng tấp nập nhất thế giới thì có tới ba cảng ở đại lục Trung Quốc và cảng Thượng Hải đứng đầu.
Hong Kong cuối cùng rồi cũng sẽ giống bất cứ thành phố Trung Quốc nào khác (another Chinese city)?
Ổn định xã hội hay bản sắc, cái nào quan trọng hơn đối với dân HK?
Năm 2014 khi phong trào Dù Vàng nổ ra, tôi còn giảng dạy ở Hong Kong, một cô sinh viên người Hong Kong của tôi đã viết trên Facebook rằng "I don't need to have sex since the government f..ck me every day." Bây giờ cơm áo gạo tiền có làm cô bé ấy nghĩ nhiều về tương lai Hong Kong.
Bài đã đăng trên trang Facebook cá nhân của tiến sĩ Nguyễn Thành Trung, người từng có thời gian làm nghiên cứu và giảng dạy ở Hong Kong Baptist University, hiện sống tại Sài Gòn.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét